سیروز کبدی

سیروز کبدی چیست؟
هیچ عضوی از بدن به اندازه‌ی کبد، عهده‌دار وظایف مختلف نیست! کبد وظایف زیر را بر عهده دارد:

- تولید پروتئین‌های ضروری‌ای که برای انعقاد خون لازم هستند.
- برداشت یا جنثی کردن سموم، داروها و الکل
- ساختن صفرا که به جذب چربی‌ها و کلسترول به بدن کمک می‌کند.
- کمک به اینکه قند خون در حد طبیعی بماند.
- تنظیم سطح چندین هورمون در بدن

سیروز بیماری‌ایی است که در آن بافت اسکار، جایگزینِ سلولهای طبیعی کبد می‌شود.

بافت اسکار چیست؟
به زبان ساده، بافت اسکار بافتی است که پس از روند ترمیم به دنبال آسیب، در هرجایی از بدن می‌تواند به وجود آید و با بافت اولیه قبل از آسیب، متفاوت بوده و نمی‌تواند وظایف آن را انجام دهد! مثلاً وقتی جراحت نسبتا‍ً عمیقی روی پوست ایجاد می‌شود، پس از ترمیم زخم، جای آن به صورت یک بافت صورتی براق باقی می‌ماند که با بافت طبیعی پوست فرق دارد و بنابراین نمی‌تواند وظایف پوست را انجام دهد. به این بافت جدید که پس از ترمیم آسیب به وجود آمده، اسکار می‌گویند!

در سیروز کبدی پس از آسیب کبدی به هر دلیلی، بافت اسکار جایگزین سلول‌های طبیعی کبد می‌شود و در نتیجه کبد نمی‌تواند همه‌ی آن وظایف مهم را انجام دهد. در موارد پیشرفته، آسیب آن‌ قدر شدید است که چاره‌ای به جز پیوند کبد باقی نمی‌ماند!

سیروز بیمار نسبتاً شایعی در جهان است و یکی از علل مهم مرگ و میر محسوب می‌شود. مثلاً در آمریکا دوازدهمین علت مرگ و میر است و سالیانه 25000 نفر در اثر سیروز می‌میرند. همچنین سبب می‌شود که هزاران نفر دیگر به تدریج عملکرد کبد شان را از دست بدهند و دچار آسیب و اختلالات مختلفی شوند.

علل سیروز چیست؟
سیروز علل مختلفی دارد. در کل دنیا شایع‌ترین علت سیروز، مصرف بی‌رویه‌ی الکل و ابتلا به هپاتیت C است.
الکل اثرات سمی بر سلول‌های کبدی دارد. اغلب سیروز حدود ده سال پس از مصرف زیاد الکل رخ می‌دهد؛ اما امکان دارد کسانی که به شکل معمول و تفریحی الکل مصرف می‌کنند نیز دچار سیروز شوند. مشخص نیست که چرا برخی افراد نسبت به دیگران، بیشتر در معرض عوارض جانبی نوشیدن الکل قرار دارند. زنان نسبت به مردان بسیار بیشتر در معرض خطر ابتلا به سیروز قرار دارند حتی وقتی که مقادیر کمتری الکل مصرف می کنند.

هپاتیت C مزمن، سبب ایجاد التهاب در سلول‌های کبدی می شود که می‌تواند منجر به سیروز کبدی شود. از هر پنج نفر بیمار مبتلا به هپاتیت C، بعد از بیست سال، یک نفر به سیروز کبدی مبتلا می‌شوند.

هپاتیت B مزمن، نیز به طریقی مشابه سبب سیروز می‌شود ولی در کشورهای توسعه یافته، شیوع کمتری دارد.

دیگر علل ایجاد سیروز کبدی که شیوع کمتری دارند شامل موارد زیر است:
• بیماری‌های اتوایمیونی که به سلول‌های کبدی یا سیستم صفراوی حمله می کنند.
• واکنش شدید به داروهای نسخه شده
• قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سموم محیطی
• عفونت‌های ناشی از باکتری‌ها و انگل‌هایی که در مناطق استوایی یا آسیا یافت می‌شوند.
• تکرار مکرر نارسایی قلبی همراه با احتقان کبدی
• بیماری های مشخص وراثتی مانند:
هموکروماتوز که همراه با رسوب زیاد آهن در کبد و دیگر اعضای بدن است.
بیماری ویلسون که همراه با غلظت‌های غیرطبیعی مس در بدن است.
کمبود آلفا‌ یک آنتی‌تریپسین؛ که به معنی نبود یک آنزیم ویژه در کبد است.

علل دیگری که تحت عنوان استئاتوهپاتیت غیرالکلی نامیده می‌شوند، موقعیتی است که در آن چربی در کبد رسوب می‌کند و منجر به التهاب و ایجاد اسکار در کبد می‌شود.

علایم سیروز کبدی کدامند؟
در مراحل ابتدایی اغلب سیروز علامتی ندارد. اما همین که سلول‌های کبدی شروع به مردن می‌کنند، کبد نمی‌تواند، پروتئین‌هایی که احتباس مایعات در بدن را تنظیم می‌کنند و پروتئین‌هایی که موجب انعقاد خون می‌شوند را به اندازه‌ی کافی تولید کند و همچنین توانایی کبد برای سوخت و ساز رنگدانه‌ی بیلی‌روبین کاهش می‌یابد. این مسائل سبب بروز علایم زیر می‌شود:
- خستگی
- بی اشتهایی
- تهوع
- ضعف
- کاهش وزن
تجمع مایع در پاها (ادم) و در شکم (آسیت)
- افزایش خونریزی و کبودی
- یرقان؛ زردی سفیدی چشم و پوست
- خارش
- گیجی و اغتشاش در هوشیاری

با افزایش آسیب، کبد نمی‌تواند عمل سم‌زدایی بدن را انجام دهد؛ همچنین نمی‌تواند سوخت و ساز داروها را که موجب اثرگذاری این داروها می‌شود را انجام دهد.
سرانجام  مواد سمی وارد مغز می‌شوند. این تغییرات سبب می‌تواند سبب تظاهرات زیر شود:
- افزایش حساسیت به داروها
- تغییرات شخصیتی و رفتاری، شامل گیجی، بی‌تفاوتی به ظاهر و بهم ریختگی ظاهری، فراموشی، دشواری در تمرکز کردن و تغییرات عادات خواب
- کاهش سطح هوشیاری
کوما

از طرفی، ایجاد اسکار در کبد، مانع جریان خون و سبب افزایش فشار در سیاهرگ پورت می‌شود. این رگی است که خون را از معده به کبد می‌برد. این وضعیت، افزایش فشارخون پورتال نامیده می‌شود.  در نتیجه عروق حونی در معده و مری متسع شده و بدن شروع به ساختن عروق جدیدی می‌کند تا این انسداد و در واقع کبد را دور بزند! این عروق جدید که دیواره‌ی نازکی دارند، واریس نامیده می‌شوند. اگر یکی از این عروق پاره شود، خونریزی‌ای ایجاد می‌شود که در صورت عدم درمان می‌تواند در عرض چند ساعت؛ سبب مرگ شود!

تشخیص سیروز:
پزشک در مورد در مورد تاریخچه‌ی پزشکی‌تان، تاریخچه‌ی بیماری‌ها بویژه بیماری‌های کبدی در خودتان و در اعضای خانواده، رژیم‌غذایی، مصرف الکل، داروهایی کا تا کنون مصرف کرده‌اید و عوامل خطر مرتبط با هپاتیت B و C (مانند استفاده‌ی وریدی از داروها یا تماس با افراد مبتلا) سؤالاتی می‌پرسد. در معاینه‌ی فیزیکی، پزشک؛ اندازه و قوام کبد، تغییرات پوستی مانند کبودی‌ها، یرقان و شواهدی مبنی بر احتباس مایع در پاها یا شکم را بررسی خواهد کرد.

برای به دست آوردن شواهدی مبنی بر وجود التهاب در کبد، افزایش بیلی‌روبین خون،‌ افزایش سموم یا کاهش مواد ضروری‌ایی که توسط کبد تولید می‌شوند، آزمایش خون درخواست می‌شود. ممکن است لازم باشد کبد با تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن بررسی شود.

ممکن است سیروز به‌وسیله‌ی بیوپسی تشخیص داده شود که در آن به وسیله‌ی یک سوزن مخصوص، یک نمونه‌ی بسیار ظریف از کبد برداشته می‌شود و در آزمایشگاه از نظر اسکار و آسیب‌سلولی بررسی می‌شود.

سیر سیروز کبدی چگونه است؟
معمولاً سیروز کبدی یک بیماری پیشرونده است. هرچند که معمولاً سیروز برگشت‌ناپذیر است، اما با درمان و تغییر الگوی زندگی، در بسیاری از فراد می‌توان آسیب کبد را بهبود بخشیده و سیر پیشرفتِ سیروز را کُند نمود.

پیشگیری از سیروز کبدی:
مهم‌ترین اقدام در جلوگیری از سیروز کبدی، اجتناب از مصرف بی‌رویه‌ی الکل است. اگر کسی به هپاتیت مزمن دچار است؛ اصلاً نباید به هیچ وجه الکل مصرف کند!
علل دیگری از سیروز نیز قابل پیشگیری هستند.

برای اجتناب از ابتلا به هپاتیت، از مصرف تزریقی و استنشاقی مواد مخدر بپرهیزید، رابطه‌ی جنسی غیرایمن برقرار نکنید؛ به خصوص با افرادی که شریک جنسی متعدد دارند.

اگر می‌خواهید سوراخی زینتی در اعضای بدن ایجاد کنید (مانند سوراخ کردن گوش یا اطراف ناف و غیره) یا قصد دارید روی بدن خود خالکوبی (هر نوع خالکوبی حتی تاتوی ابرو ) انجام دهید؛ اطمینان حاصل کنید که از وسایل و تجهیزات پزشکی استریل و تمیز استفاده می شود.

کارکنان بهداشتی در صورت تماس اتفاقی با خون یا سوزن، باید حتماً از نظر عفونت وضعیت را پیگیری کنند.
- هپاتیت B با واکسن قابل پیشگیری است و واکسیناسیون آن برای برخی افراد اجباری است.

درمان سیروز کبدی:
درمان سیروز کبدی به علتِ آن و نیز درجه ی سیروز بستگی دارد. به آن علت که آسیب کبدی معمولاً برگشت ناپذیر است، هدف تمام درمان‌ها، جلوگیری از بدتر شدن بیماری و کاهش عوارضِ آن است.

جدا از اینکه علت سیروز چه باشد، هر فردی که به سیروز مبتلا است، باید از نوشیدن الکل بپرهیزد و در مصرف داروها بسیار محتاط باشد، چرا که بسیاری از داروها بیماری کبدی را بدتر می‌کنند؛ مانند داروهایی که بدون نسخه از داروخانه قابل تهیه هستند، از جمله استامینوفن و برخی مسکن‌های دیگر. همچنین باید برای بیماری‌ زمینه‌ای که موجب ایجاد سیروز شده است؛ تحت درمان قرار گیرد (مثلاً برای هپاتیت، اینترفرون،‌ برای هپاتیت اتوایمیون داروهای سرکوب کننده‌ی سیستم ایمنی دریافت کرده یا در هموکروماتوزیس فصد خون انجام شود).

بسیاری از درمان‌ها برای عوارض جانبی سیروز تجویز می‌شوند. ممکن است پزشک شما در صورتیکه دچار احتباس مایع در بدن شده باشید، برایتان رژیم غذایی کم نمک یا داروهای ادرار آور تجویز نماید. وقتی شما به دلیل عدم توانایی بدن‌تان در دفع  مواد زائد پروتئین‌ها دچار اغتشاش هوشیاری شوید، مسهل‌ها ممکن است به پاکسازی بدن شما از سموم کمک کنند. در این شرایط رژیم غذایی شما باید از نظر محتوای پروتئینی بسیار محدود باشد.

ممکن است برای کاهش خارش و مقابله با عفونت‌ها، داروهایی تجویز شوند. در صورت بروز افزایش خون پورتال ممکن است داروهای ضدفشارخون تچویز شود.

خونریزی از واریس‌ها تهدید کننده حیات بوده، شرایط اورژانسی به‌وجود می‌آورد که البته می‌تواند با موفقیت درمان شود. درمان واریس‌ها و خونریزی واریس‌ها توسط متخصص گوارش و از طریق اندوسکوپی انجام می‌شود. فرآیند دیگری که TIPS نام دارد، روشی است که برای ایجاد یک گذرگاه جدید برای جریان خون به‌کار می‌رود تا فشار در واریس‌ها کم شده، از خونریزی واریس‌ها جلوگیری شود. برای کاهش اتساع واریس‌ها دارو نیز ممکن است تجویز شود.

اگر کبد آنقدری دچار اسکار باشد که نتواند وظایفش را انجام دهد و از کار بیفتد، تنها درمان موجود، پـــیوند کـبد خواهد بود. نزدیک به 80 تا 90 درصد کسانی که تحت عمل پیوند کبد قرار می‌گیرند زنده می‌مانند و با استفاده از داروهای جدید که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند، میزان نجات بیماران پیوند کبدی، افزایش و احتمال پس زده شدن کبد جدید پیوند زده شد، بسیار کم شده است.

چه وقت باید با پزشک متخصص تماس گرفت؟
اگر دچار استفراغ خونی شدید، بسیار سریع به اورژانس بیمارستان مراجعه کنید. اگر هر کدام از علایم سیروز را در خود می‌بینید، حتماً در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید به خصوص اگر الکل زیاد مصرف می‌کنید یا هپاتیت مزمن دارید.  بیمارانی که سیروز در آنها تشخیص داده شده است، باید به محض بدتر شدن علایم، احساس اختلال هوشیاری و منگی، تب یا درد شکمی باید فوراً به پزشک مراجعه نمایند.

پیش‌آگهی
وقتی که بیماری زود تشخیص داده شود، در اغلب افراد، درمان منجر به بهبودی می شود. اغلب بیماران می‌توانند برای سالهای زیادی یک زندگی طبیعی داشته باشند.  دورنمای ناخوشایند آن است که اگر کسی که سیروز دارد از نوشیدن الکل اجتناب نکند، دچار آسیب وسیع کبدی خواهد شد و اغلب بیماران مبتلا به سیروز در اثر خونریزی، عفونت‌های جدی یا نارسایی کلیوی فوت می‌کنند. آنها خیلی اوقات، در روزهای آخر عمر خود وارد کومایی غیرقابل برگشت می‌شوند.