سنگ ادراری یا سنگ کلیه نوعی رسوب شیمیایی، سخت و غیرطبیعی مواد در درون کلیه‌ها است. اغلب سنگ های کلیوی کوچک و به اندازه‌ی دانه‌ی شن هستند و بدون اینکه ناراحتی یا علامتی ایجاد کنند از بدن از طریق ادرار دفع می‌شوند. اما گاهی سنگ کلیه می‌تواند بزرگ‌تر و مثلاً به اندازه‌ی یک لوبیا یا تیله باشد.
برخی از این سنگ‌ها بزرگ‌تر از آن هستند که بتوانند وارد مجاری ادراری شده و از کلیه‌ خارج شوند. برخی سنگ‌ها هم از کلیه‌ها خارج شده و به حالب‌ها (لوله‌ای باریک که کلیه‌ را به مثانه متصل می‌کند)، وارد می‌شوند. گاهی سنگ در حالب گیر می‌کند. سنگ گیر کرده در حالب می‌تواند علایمی ایجاد کند، مانند: درد شدید، انسداد جریان ادرار، خونریزی از دیواره‌ی مجرای حالب.

علایم سنگ ادراری
سنگ‌های ادراری بسیار کوچک بدون آنکه علامتی ایجاد کنند از بدن دفع می‌شوند.
سنگ‌های بزرگ‌تر تا زمانی که هنوز در کلیه‌هستند ممکن است علامتی ندهند و یا تنها باعث درد خفیفی در پشت یا پهلو شوند. اما وقتی سنگ از کلیه خارج می‌شود، ممکن است در حالب گیر کند و سبب علایم زیر شود:
- درد شدید در پهلو یا پشت (گاهی این درد به ناحیه‌ی تناسلی انتشار دارد). وقتی سنگ در میانه‌های حالب باشد، ممکن است درد در قسمت یک چهارم تحتانی شکم (راست یا چپ) احساس شود. پس گاهی پس از شروع درد با حرکت سنگ در طول حالب، محل درد نیز ممکن است تغییر کند.
- تهوع و استفراغ
- خونی شدن ادرار (ادرار ممکن است به رنگ چای،قرمز، قهوه‌ای یا صورتی شود.)
- درد و سوزش هنگام تخلیه‌ی ادرار  و تکرر ادرار (وقتی سنگ در قسمت‌ةای پایینی حالب گیر کرده باشد.)

سنگ‌های کلیوی انواع مختلفی دارند و به دلایل مختلف و از مواد مختلفی تشکیل می‌شوند. براساس مواد تشکیل‌دهنده‌ سنگ‌های ادارری چهار گروه هستند:
سنگ‌های کلسیمی:
بیشتر سنگ‌های کلیوی از این نوع (ٱگزالات کلسیمی) هستند. از علل ایجاد سنگ‌های کلسیمی می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- حجم کم ادرار
- غلظت زیاد کلسیم در ادرار
- غلظت زیاد ٱگزالات در ادرار
- مقدار کم سیترات در ادرار (سیترات ماده‌ای است که مانع تشکیل سنگ می‌شود)

موقعیت‌های پزشکی‌ای که خطر تشکیل سنگ ٱگزالات کلسیمی را افزایش می‌دهند، شامل این موارد است:
- افزایش هورمون پاراتیروئید
- افزایش سطح اسید‌اوریک در خون
- بیماری‌های روده‌ای
- جراحی به علت چاقی
- مشکلات کلیوی

افزایش غلظت کلسیم در ادرار می‌تواند ناشی از افزایش جدب گوارشی کلسیم به علت رژیم غذایی حاوی مقادیر زیاد کلسیم و یا به علت اختلال خود دستگاه گوارش و بدون ارتباط با رژیم غذایی باشد.

گاهی علت افزایش کلسیم، افزایش هورمون پاراتیروئید است. در برخی موارد، اشکال در کلیه‌ها موجب افزایش کلسیم در ادرار می شود. در برخی بیماری‌ها مانند سارکوئیدوز، کلیه‌ی اسفنجی و غیره، سبب افزایش کلسیم ادرار می شوند.

افزایش ٱگزالات در ادرار می‌تواند ارثی و یا اکتسابی باشد. در نوع اکتسابی دریافت و جذب ٱگزالات در روده بالا است. برخی از مواد غذایی مانند اسفناج، شکلات، کاکائو و فلفل حاوی مقادیر زیادی ٱگزالات هستند. مصرف زیاد ویتامین C و شیرین‌کننده‌های مصنوعی (زایلیتول) نیز موجب افزایش ٱگزالات در ادرار می‌شوند. بیماری‌های التهابی روده و برخی جراحی‌های روده موجب افزایش ٱگزالات می‌شود.

مهم‌ترین عامل تعیین کننده‌ی میزان سیترات ادرار، رژیم غذایی است. مصرف زیاد پروتئین‌های حیوانی (گوشت‌ها) و تا حدی مصرف کم سبزیجات و مصرف زیاد نمک سبب کاهش سیترات در ادرار می‌شوند.
افزایش اسیداوریک خون یا ناشی از برخی بیماری‌ها و یا ناشی از رژیم غذایی حاوی پروتئین زیاد است.

سنگ‌های اسید اوریکی:
این سنگ‌ها به علت غلظت غیرطبیعی اسیداریک در ادرار تشکیل می‌شوند. مثلاً این سنگ‌ها بیشتردر افرادی که به نقرس مبتلا هستند و غلظت اسیداوریک خون آنها بالا است، تشکیل می‌شوند. به طور کلی؛کاهش اسیدیته‌ی ادرار، کاهش حجم ادرار و افزایش اسید اوریک خون از علل ایجاد سنگ‌های کلیوی اسیداوریکی هستند. اسیدیته‌ی ادرار در برخی بیماری‌های روده‌ای تغییر می‌کند.

سنگ‌های اِستِراوایتی:
این سنگ‌ها از محصولات زایدی مانند  آمونیوم و منگنز تشکیل می‌شوند. تشکیل این سنگ‌ها با عفونت‌های ادراری ناشی از باکتری‌های مشخصی مرتبط است. سنگ‌های عفونی ادراری معمولاً ترکیبی از فسفات آمونیوم و فسفات کلسیم هستند. این سنگ‌ها در خانم‌ها نسبت به آقایان شیوع بیشتری دارند. امروزه به دلیل آنکه عفونت‌های ادراری سریعتر تشخیص داده و درمان می‌شوند، سنگ‌های استرواوایتی شایع نیستند. این نوع سنگ‌ها می‌توانند در کسانی که طولانی مدت از سوند مثانه استفاده می‌کنند، تشکیل شوند.

سنگ‌های سیستینی:
این نوع سنگ ادراری کم است. سیستین از اجزای سازنده‌ی پروتئین‌ها است و سنگ سیستینی از ترکیب آمونیوم و سیستین به وجود می‌آید و برای تشکیل آن زمینه‌ای ارثی وجود دارد. در این اختلال ارثی مقادیر زیادی سیستین از ادرار دفع می‌شود. در صورت وجود سابقه‌ی خانوادگی این نوع سنگ‌ها، برای غربالگری دیگر اعضای خانواده از آزمایش سدیم‌نیتروپروساید استفاده می‌شود.

تشخیص سنگ‌های ادراری
پزشک در مورد علایم، درباره‌ی تغییر رنگ ادرار، سابقه‌ی خانوادگی سنگ ادراری، و ابتلا به نقرس، از بیمار سؤالاتی می‌پرسد. سپس آزمایش ادرار انجام می‌شود و ممکن است گرفتن عکس ساده‌ی شکم، سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن هم انجام شود. سی‌تی‌اسکن می‌تواند سنگ را نشان دهد اما سونوگرافی معمولاً نمی‌تواند خود سنگ را نشان دهد ولی با توجه به علایمی مانند تورم حالب و کلیه‌ها،‌ وجود سنگ را که منجر به انسداد ادراری شده، تأیید می‌نماید. گاهی ممکن است آزمایش خون نیز انجام شود.

در صورتی که فرد قبلاً هم سابقه‌ی سنگ ادراری داشته باشد؛ بررسی‌‌های بیشتری انجام می‌شود، مانند؛ اندازه‌گیری کلسیم، فسف و هومرمون پاراتیروئید، سدیم،‌پتاسیم و غیره در خون و نیز جمع‌آوری ادرار 24 ساعته و بررسی آن از نظر مواردی مانند کلسیم، سیترات، اگزالات و غیره.
اگر سنگ دفع شود و فرد آن را بگیرد، این سنگ جهت بررسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.

زمان مورد انتظار
گاهی که سنگ در حالب گیر می‌کند، تا زمانی که توسط مداخله‌ی درمانی خارج نشود، در همان‌جا باقی می‌ماند و گاهی هم پایین آمده با عبور از حالب و رفتن به مثانه، خودبخود دفع می‌شود. این روند ممکن است از چند ساعت تا چند روز یا هفته طول بکشد. معمولاً سنگ‌هایی که در ابتدای حالب قرار دارند و اندازه‌ی آنها نیم سانتی‌متر یا کمتر است، شانس دفع خودبخودی بالایی دارند. گاهی پزشک برای کمک به دفع خودبخودی سنگ، دارو تجویز می‌کند.

درمان سنگ‌ها ادراری
در بسیاری از موارد با خورددن مایعات فراوان، سنگ اداری‌ای که در مجرای حالب گیر کرده است، راه افتاده و دفع می‌شود. بیمار تحت نظر پزشک قرار گرفته و با نوشیدن مایعات فراوان و دریافت داروهای ضددرد تا دفع سنگ صبر می‌کند. گاهی این کار می‌تواند طبق نظر پزشک، در منزل انجام ‌شود. به بیمار توصیه می‌شود هنگام دفع ادرار سنگ را بگیرد تا در آزمایشگاه بررسی شود.

در برخی موارد نیاز به مداخله‌ی درمانی وجود دارد. اندازه‌ی سنگ عامل مهمی است که تعیین می‌کند آیا به مداخله‌ی درمانی نیاز است یا نه؟ مسئله‌ی بعدی نیز نوع مداخله است. در صورت وجود شرایط زیر ممکن است مداخله لازم باشد:
- بزرگ بودن سنگ
- شدید بودن درد
- وجود عفونت ادراری
- خونریزی قابل توجه

برای مداخله چندین انتخاب وجود دارد:
شکستن سنگ‌های ادراری با استفاده از دستگاه سنگ شکن (ESWL): در این روش امواج شوک از خارج به سنگ تابیده می‌شود و سنگ را به اجزای ریزتر می‌شکند و سپس این خرده‌های سنگ به راحتی همراه ادرار دفع می‌شوند.

سنگ‌شکنی از طریق امواج اولتراسونیک (PCNL): در این روش یک وسیله‌ی لوله‌مانند باریک از یک برش بسیار کوچک در پشت، به کلیه‌ وارد می‌شود. سپس امواج اولتراسوند سنگ کلیه را می‌شکند. خرده‌های این سنگ خودبه‌خود دفع خواهد شد.

سنگ‌شکنی با امواج لیـــــــــزر: به کمک لیزر سنگ را می‌شکنند و خرده‌های آن دفع می‌شود.

یورتروسکوپی: یک تلسکوپ بسیار ظریف وارد پیشابراه می‌شود و از طریق پیشابراه به مثانه و سپس به حالب وارد می‌شود و به سنگ می‌رسد.بعد سنگ یا برداشته می‌شود و یا به قطعات ریز خرد می‌شود.

جراحی: به ندرت پیش می‌آید که برای خارج کردن سنگ ادراری به جراحی نیازی باشد.
بعد از خروج سنگ آن را برای بررسی به آزمایشگاه می‌فرستند. در برخی انواع سنگ، بعد از درمان، لازم است که فرد با مصرف دارو یا تغییر رژیم غذایی از تشکیل مجدد سنگ ادراری پیشگیری نماید.

پیشگیری از تشکیل سنگ ادراری
√ به طور کلی نوشیدن مایعات فراوان و پرهیز از کم آب شدن آب بدن، می‌تواند از تشکیل سنگ پیشگیری کرد. این مسئله سبب رقیق شدن ادرار می‌شود و شانس ترکیب مواد شیمیایی با هم و تشکیل سنگ را کاهش می‌دهد.
√ کاهش مصرف نمک
√ کاهش مصرف پروتئین‌های حیوانی و گوشت
√ کاهش مصرف غذاهای حاوی اگزالات مانند اسفناج، ریواس، آجیل، شکلات، کاکائو و فلفل و نیز پرهیز از مصرف زیاد ویتامین C و زایلیتول (شیرین کننده‌ی مصنوعی) که موجب افزایش اگزالات در ادرار می‌شوند.
√ پرهیز از مصرف غذاهای غنی از اوره با محدود کردن مصرف پروتئین
√ مصرف کلسیم در حد طبیعی ؛ مصرف مکمل‌های کلسیمی می‌تواند خطر تشکیل سنگ ادراری را افزایش دهد.
√ گاهی پس از تعیین نوع سنگ دفع شده، پزشک جهت پیشگیری از تشکیل مجدد سنگ ادراری دارو تجویز می‌کند.