یبوست
یبوست معمولاً به حالتی گفته می‌شود که در آن دفعات دفع مدفوع کم است، یا دفع مدفوع دشوار است در حالیکه احساس مداوم دفع وجود دارد.
به طور معمول افراد در فواصل نسبتاً منظمی اجابت مزاج دارند و مدفوع به راحتی و بدون سختی و زور زدن زیاد، از بدن دفع می‌شود. اگرچه تعداد دفعات اجابت مزاج به طور طبیعی در افراد مختلف متفاوت است اما اغلب افراد سالم بین سه بار در روز تا سه بار در هفته اجابت مزاج دارند. اجابت مزاج حداقل باید هفته‌ای سه بار باشد. اما تعداد دفعات اجابت مزاج به تنهایی معیاری برای تعریف یبوست نیست. ممکن است کسی تعداد اجابت مزاجش در حد طبیعی باشد اما دفع دشوار مدفوع ؛ زور زدن بیش از حد هنگام دفع مدفوع، مدفوع سفت، احساس پری در قسمت تحتانی شکم و احساس دفع ناقص داشته باشد.

علل یبوست چیست؟
یبوست می‌تواند به تازگی ایجاد شده باشد و یا به شکلی طولانی و مداوم وجود داشته باشد که به آن یبوست مزمن گفته می‌شود. اغلب مواقع یبوست به بیماری یا اختلال گوارشی مرتبط نیست. در عوض یبوست بیشتر بر اثر رژیم غذایی، الگوی زندگی، مصرف برخی داروها، یا برخی عواملی که سبب سفتی مدفوع شده و یا با در دفع راحت مدفوع مداخله می‌کنند، ایجاد می‌شود.

برخی محرک‌های شایع در یبوست شامل موارد زیر است:
- رژیم غذایی کم فیبر ـ برای نرم بودن مدفوع و تحریک کارکرد روده، هر فرد باید روزانه 30 – 25 گرم فیبر دریافت کند.
- دریافت ناکافی‌ِ مایعات ـ برای جلوگیری از سفت و خشک شدن مدفوع باید حداقل روزانه شش تا هشت وعده آب بنوشید. هر وعده می‌تواند یک لیوان شیر، آب‌میوه و دیگر نوشیدنی‌ها باشد،‌اما می‌ٱوانید آب موجود در میوه‌ها، سوپ‌ها و دیگر غذاهایی را که می‌خورید به حساب بیاورید.
- الگوی زندگی بدون تحرک ـ ورزش منظم برای انقباضات عضلات دیواره‌ی روده لازم است. داشتن شغلی بی تحرک و یا فعالیت فیزیکی کم، شما را در معرض یبوست قرار می‌دهد.
- به تعویق انداختن اجابت مزاج ـ اگر شما درست در همان زمانی که احساس دفع دارید، فوری اجابت مزاج کنید؛ واکنش‌های طبیعی اعصاب را که به دفعِ آسانِ مدفوع کمک می‌کنند، تقویت می‌کنید. گاهی به علت مشغله‌ی زیاد یا عدم دسترسی به سرویس بهداشتی، فرد از اجابت مزاج فوری چشم پوشی می‌کند. اگر شما بارها به بهانه‌ی یافتن وقت مناسب برای اجابت مزاج، آن را برای مدت طولانی به تعویق بیندازید، می‌توانید به مشکل یبوست دچار شوید.
- مسافرت و عوامل مربوط به زمان‌بندی ـ مسافرت می‌تواند با تغییر رژیم غذایی شما، مداخله در زمان وعده‌های غذایی‌تان و محدودیت دسترسی به سرویس بهداشتی، به بروز یبوست در شما کمک کند.
- استفاده ی بی‌رویه از ملین‌ها ـ استفاده ی مرتب و طولانی مدت از ملین‌ها، به روده‌ی شما آموزش می‌دهد که برای حرکاتش به این داروها وابسته باشد و نهایتاً  ملین‌ها به ایجاد یبوست در شما کمک کرده، شما را به ادامه‌ی مصرف ملین‌ها وابسته می‌کند.
- عارضه‌ی جانبی داروها ـ یبوست یکی از عوارض داروهای با یا بدون نسخه است. شایع‌ترین مشکل مربوط به مکمل‌های حاوی آهن، مکمل‌های کلسیمی و ضداسیدهای حاوی آلومینیوم است. همچنین برخی داروهای ضدافسردگی، ضد‌درد‌های مخدر، مُدِرها، داروهای ضدصرع و غیره... یبوست ایجاد می‌کنند.

درد موضعی یا احساس ناراحتی در اطراف معقد ـ شقاق معقد  و یا بواسیر (هموروئید) می‌تواند اجابت مزاج را دردناک و ناراحت کننده کند. شقاق معقد یک پارگی کوچک در پوست اطراف معقد است و بواسیر یک برجستگی سیاهرگی در معقد است.  وقتی فردی به این نوع مشکلات مبتلا است؛ برای گریز از درد، اجابت مزاجش را به تعویق می‌اندازد که این مسئله سبب یبوست می‌شود.

- در موارد کمتری یبوست می‌تواند نشانه‌ای از بیماری یا درگیری دستگاه گوارش، مغز یا طناب نخاعی باشد.    

یبوستی که به تازگی ایجاد شده، می‌تواند به دلایل زیر باشد:
- انسداد روده ی بزرگ به هر دلیلی از جمله تومور، تنگی، اشکال در خونرسانی به روده‌ها و یا التهاب
- انقباض غیر طبیعی اسفنکتر معقد به علت شقاق معقد یا بواسیر دردناک
- عارضه‌ی جانبی داروها     

یبوست مزمن می‌تواند ناشی از علل زیر باشد:
- سندرم روده ی تحریک پذیر
- انسداد کاذب روده‌ی بزرگ
- اختلال در خروج مدفوع از روده‌ی بزرگ به علت اختلال در عملکرد عضلات کف لگن
- بیماری‌های غدد مانند کم‌کاری تیروئید، افزایش کلسیم در خون، بارداری
- بیماری‌های مربوط به اعصاب مانند MS ، ضایعات نخاعی و پارکینسون
- بیماری‌های عضلانی منتشر مانند اسکلرودرمی
- اختلالات روانپزشکی مانند افسردگی، اعتیاد و اختلالات خوردن

علایم یبوست چیست؟
- دفعات اجابت مزاج کمتر از سه بار در هفته
- مدفوع کم، سفت و خشک که به سختی و با درد دفع می‌شود.
- نیاز به زور زدن زیاد در هنگام اجابت مزاج
- احساس پری روده پس از اجابت مزاج
- استفاده‌ی مکرر از تنقیه، ملین یا شیاف‌ها

گاهی یبوست مزمن موجب گیر کردن مدفوع در راست‌روده می‌شود. در این حالت توده‌ای از مدفوع فشرده که با انقباضات روده‌ی بزرگ حرکت نمی‌کند، روده را مسدود می‌کند. گیر کردن روده سبب درد و استفراغ می‌شود و یک موقعیت اورژانسی است که به رسیدگی سریع در بیمارستان نیاز دارد.  این عارضه‌ی یبوست طولانی در بیماران مسنی که بستری هستند، شایع است.

علایم گیر کردن مدفوع در راست روده کدام است؟
- مدفوع آبکی؛ مدفوع از اطراف توده‌ی فشرده‌ی مدفوع نشت می‌کند و این حالت ممکن است اشتباهاً  اسهال فرض شود.
- درد شکمی به خصوص پس از صرف غذا
- احساس فشار برای اجابت مزاج به طور مداوم
- تهوع و استفراغ
- سردرد
- کاهش اشتها و کاهش وزن
- احساس بیماری
- اگر این مشکل درمان نشود؛ کم آبی بدن، ضربان قلب تند، تنفس تند، تب، بی‌قراری، گیجی و بی‌اختیاری ادرار ایجاد می شود.

تشخیص علت یبوست
در اغلب موارد هیچ علت زمینه‌ای خاصی وجود ندارد و مشکل مربوط به نوع رژیم غذایی، کم تحرکی، مصرف کم مایعات و مصرف کم فیبرها است. اگر شما به یبوست ساده‌ای مبتلا هستید با مرور مواردی مانند رژیم غذایی، میزان تحرک، میزان مایعاتی که می‌نوشید، میزان فیبر دریافتی، الگوی زندگی، و دیگر مواردی که در مطالب فوق به عنوان محرک‌های یبوست نام برده شد، ببینید که چه مواردی را برای رفع یبوست خود باید اصلاح کنید.
پزشک نیز در بررسی علل یبوست به این موارد توجه می‌کند و معاینه ی فیزیکی نیز انجام می‌دهد.

یبوست همراه با علایم زیر نیاز به بررسی سریع توسط پزشک دارد:
- خونریزی از معقد
- درد شکمی
- اتساع و نفخ شکمی

در صورتی که فرد مبتلا به یبوست،‌دچار کاهش وزن، خونریزی از معقد یا کم‌خونی باشد و یا علایم گیر کردن مدفوع در راست‌روده وجود داشته باشد، پزشک بررسی‌های بیشتری مانند آزمایش خون، تصویربرداری، باریم انما، کلونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی انجام خواهد داد. 

در بررسی یبوست مزمن ممکن است، آزمایشات تخصصی‌تری برای بررسی عملکرد عضلات کف لگن، عضلات معقد و اعصاب مربوطه انجام شود.

در افراد بالای 50 سال احتمال بروز پولیپ و سرطان روده ی بزرگ وجود دارد و یبوست می‌تواند نشانه‌ای از این موارد باشد؛ بنابراین اگر شما بالای 50 سال سن دارید و به یبوست مبتلا هستید، حتماً در مورد انجام غربالگری سرطان روده‌ی بزرگ ( باکولونوسکوپی یا روش‌های دیگر) در اسرع وقت صحبت کنید.

یبوست چقدر طول می‌کشد؟
اینکه یبوست چقدر طول می‌کشد، به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. در افراد سالمی که یبوست در آنها علت زمینه‌ای خاصی ندارد، با تغییر الگوی زندگی مانند تغییر رژیم غذایی، انجام ورزش، دریافت کافی آب و فیبر، یبوست معمولاً در عرض چند هفته کاملاً از بین می‌رود. اما در افرادی که در بستر هستند و مشکلات عصبی دارند، یبوست می‌تواند دائمی باشد و خطر گیرکردن مدفوع در راست روده، در این افراد زیاد است.

برای پیشگیری از یبوست چه باید کرد؟
با رعایت نکات زیر می‌توانید از بروز یبوست جلوگیری کنید:
- در رژیم غذایی خود، فیبر بیشتری دریافت کنید. حداقل روزانه 30 – 25 گرم فیبر بخورید. به این منظوز خوراکی‌های پرفیبری مانند لوبیا، کلم بروکلی،‌هویج، سبوس گندم، غلات سبوس دار و میوه‌های تازه را انتخاب و مصرف کنید.
- به اندازه‌ی کافی مایعات بنوشید. برای افراد بالغ سالم، لازم است که روزانه حداقل شش تا هشت لیوان آب بنوشند.
- یک برنامه ی ورزشی منظم داشته باشید. حداقل بیست دقیقه پیاده‌روی تُند در روز، می‌تواند روده‌ی شما را تحریک کند.
- به آموزش روده‌ی خود برای عملکرد و اجابت مزاجِ منظم، کمک کنید. برنامه‌ریزی کنید که هر روز در زمان تقریباً مشابهی، حداقل ده دقیقه در توالت بنشینید. بهترین زمان برای انجام این کار، صبح‌ها پس از صرف صبحانه است.
- اجابت مزاج خود را به بهانه‌ی انجام آن در زمان راحت‌تر، به تعویق نیندازید. به حس دفع خود بدون تأخیر پاسخ دهید.
- از مکمل‌های نرم‌کننده‌های مدفوع یا مکمل‌های فیبری که در داروخانه‌ها بدون نسخه در دسترس هستند استفاده کنید. این مسئله می‌تواند از یبوست گاه به گاه شما جلوگیری کند. اما همیشه به دستورالعمل استفاده از این مکمل‌ها که در بسته‌بندی‌ آنها قرار دارد، دقت کنید و دقیقاً به میزان و دفعات دستور داده شده، مصرف کنید.

درمان یبوست چیست؟
اگر شما به یک یبوست ساده مبتلا هستید که گاه به گاه بوده و یا به تازگی ایجاد شده، اول مطمئن شوید که؛ آب کافی می‌نوشید و نیز فیبر دریافتی خود را افزایش دهید. می‌توانید فیبر دریافتی خود را با افزودن غلات سبوس‌دار،  میوه ها و سبزیجات یا مصرف روزانه‌ی مکمل‌های فیبری به رژیم غذایی خود، افزایش دهید. اگر رغم انجام این کارها، هنوز یبوست ادامه داشت، می‌توانید از ملین‌هایی که بدون نسخه، در داروخانه‌ها در دسترس هستند استفاده نمایید. این ملین‌ها برای مصرف گاه به گاه بی‌خطر هستند. ملین‌ها، چند نوع دارند؛ مانند ملین‌های اسمزی، ملین‌های افزایش دهنده‌ی حجم و ملین‌های محرک. ملین‌ها به اشکال مختلف خوراکی یا شیاف موجود هستند. از ملین‌های معمول می‌توان موارد زیر را نام برد: شیرمنیزیم، لاکتولوز (ملین اسموتیک)، سِنــــــــا  و بیزاکودیل ( ملین محرک). مهم است که بدانید استفاده ی مکرر و طولانی مدت از ملین‌ها بدون نظارت پزشک، کاری اشتباه است و ممکن است خطراتی را در بر داشته باشد.

از تنقیه‌ی شیاف‌هایی که بدون نسخه در دسترس هستند نیز در بهبود یبوست استفاده می‌شود. تنقیه سبب نرمی مدفوع در راست روده شده و عضلات روده را برای انقباض تحریک می‌کند. روش تنقیه‌ی صحیح را از دستورالعمل داخا جعبه یا از پزشک خود بیاموزید.

به هرحال به خاطر بسپارید که خوددرمانی در یبوست‌های طولانی و مزمن (بیش از دو هفته)، تکرار شونده و یا همراه با علایم مهم دیگری مانند دردشکمی، خونریزی از معقد، کاهش وزن، کم خونی، تهوع یا استفراغ و غیره، مجــــــــــاز نیست و حتماً به رسیدگی فوری پزشکی نیاز دارد.
در درمان یبوست‌های مزمن با علل زمینه‌ای، گاه علاوه بر تصحیح رژیم غذایی و الگوی زندگی و مصرف ملین‌ها، از روش‌های درمانی‌ایی مانند بیوفیدبک، شل کردن عضلات، مشاوره‌ی روانپزشکی و برخی روش‌های جـــــراحی نیز استفاده می‌شود.

چه وقت باید به پزشک متخصص مراجعه کرد؟
اگر اجابت مزاج و عملکرد روده در شما متوقف شده و درد شکی و اتساع شکم دارید، اگر از معقد خونریزی دارید، فوری به پزشک مراجعه نمایید.
اگر یبوست دارید، برای گرفتن مشاوره می‌توانید با پزشک تماس بگیرید. اگر یبوست شما بیش از دو هفته طول کشیده و یا اگر برای اجابت مزاج نیاز دارید که در هفته، بیش از دو یا سه بار ملین مصرف نمایید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

پیش آگهی در یبوست
اغلب افراد مبتلا به یبوست می‌توانند با تغییر الگوی زندگی و تصحیح رژیم غذایی خود، بهبود یابند.
چشم‌انداز برای بیمران مبتلا به گیرکردن مدفوع در راست روده نیز خوب است. اما اگر یبوست در این افراد با درمان‌های اضافه‌تر برطرف نشود، امکان دارد گیرکردن مدفوع دوباره اتفاق بیفتد. ممکن است به استفاده ی طولانی مدت از ملین‌های ملایم یا تنقیه‌ی متناوب و یا هر دو، نیاز باشد.