اغلب این‌طور است که وقتی شما با شکایت از علت علایم ناراحت‌کننده‌ای به پزشک مراجعه می‌کنید، انتظار سه جیز را دارید:
تشخیص بیماری، برنامه ی درمانی و توضیحی واضح، روشن و علمی در مورد اینکه چه مشکلی، به چه دلیلی پیش آمده است؟! اما برای بسیاری از بیمارانی که با شکایت درد شکمی و کارکرد غیرطبیعی روده به پزشک مراجعه می‌کنند؛ ممکن است اوضاع کمی نااُمیدکننده باشد! و وقتی تشخیص سندرم روده‌ی تحریک پذیر (Irritable bowel syndrome = IBS) باشد، برای پزشک بسیار سخت خواهد بود که به شما توضیح دهد که چرا شما دچار این علایم آزاردهنده هستید! هرچند که پزشکان نمی‌توانند توضیح دهند که چه چیزی باعث ایجاد IBS می شود؛ رویکردی منطقی برای تشخیص و درمانِ IBS در پیش می‌گیرند. در اغلب موارد تشخیص تنها نیازمند چند آزمایش ساده است و درمان ممکن است بر اساس سعی و خطـــــا باشد! در اغلب موارد درمان زندگی شما را  آسان‌تر و راحت‌تر می‌کند!

چه کسانی به IBS مبتلا می‌شوند؟
IBS بسیار شایع است. در زنان دو تا سه برابر مردان رخ می‌دهد. IBS در هر سنی می‌تواند بروز کند. اغلب علایم در حدود 35 سالگی (قبل از 45 سالگی) ظاهر شده و سپس برای سالها ادامه می‌یابد. معمولاً IBS در زنان شدید‌تر است.
گاهی اوقات IBS با عفونت‌های گوارشی برانگیخته و آغاز می‌شود. IBS پس لز عفونت در خانم‌ها،‌ جوانان و افرادی که بیماری اسهالی طول کشیده دارند،‌شایع‌تر لست.

علایم IBS کدامند؟
علایم عمده‌ی IBS شامل درد شکمی و کارکرد غیرطبیعیِ روده (اجابت مزاج غیرطبیعی – تغییر عادات گوارشی) است!
اغلب افراد مبتلا به IBS ؛ دل‌ پیچه و درد شکمی (گرفتگی عضلات معده و روده ) به میزانِ متوسط تا شدید را تجربه می‌کنند. شدت و محل درد شکم بسیار متغیر است. معمولاً درد دوره‌ای است و می‌آید و می‌رود! و همواره در ساعات بیداری رخ می‌دهد. رایج‌ترین محرک درد، خوردن است و دفعِ مدفوع معمولاً سبب تسکین درد می‌شود!

فشارهای احساسی می‌تواند سبب بدتر شدنِ علایم شود. به نظر می‌رسد در برخی زنان قاعدگی باعث افزایش درد IBS می‌شود. وقتی انقباضات شدید می‌شوند ممکن است IBS به نام قدیمیِ آن «َورمِ انقباضیِ روده‌ی بزرگ» (Spastic Colitis) خوانده شود!

همه‌ی بیمارانِ مبتلا به IBS  اجابتِ مزاجِ غیرطبیعی دارند. مشکلات شایع شاملِ موارد زیر است:
یبوست: اگرچه اغلب بیماران مبتلا به IBS اسهال دارند، بسیاری از آن‌ها هم یبوست دارند! آنها ممکن است در هفته، فقط یک تا سه بار دفع مدفوع داشته باشند. وقتی هم دفع روزانه دارند، مدفوع‌شان بسیار کم و سفت بوده، به سختی دفع می‌شود در نتیجه اغلب بیماران مجبورند فشار زیادی به خود وارد کنند و ممکن است دردِ معقدی داشته باشند. برخی از آنها بیش از آنچه که باید، به مسهل‌ها و تنقیه وابسته هستند!

اسهـــال: مدفوع نرم و شل است ولی آبکی و حجیم نیست. اگر چه بیشتر افراد پس از اجابت مزاج احساس بهتری دارند اما اغلب این افراد احساس می‌کنند که مدفوع شان به صورت کامل دفع نشده است. صبحانه یا هر وعده ی غذایی می‌تواند محرک اسهال باشد. در IBS اسهال در صبح‌ها شایع‌تر است و هرگز بیمار را نیمه شب از خواب بیدار نمی‌کند (به قسمت علایم هشدار دهنده نگاه کنید).

دفع موکوس: هر فرد مبتلا به IBS یا اسهال دارد یا یبوست و یا هردو را! اما نیمی از بیماران از دفعِ موکوس شکایت دارند. توجه کنید که دفع خون از علایم IBS نیست (به قسمت علایم هشدار دهنده نگاه کنید).

الگوهای مختلف IBS
تغییر در عدات اجابت مزاج ثابت‌ترین و مهم‌ترین مشخصه ‌ی IBS است. شایعترین‌الگو هم اسهال و یبوست متناوب است که غالباً یکی از این دو برتری دارند.

بنابراین ‌پزشکان IBS را به سه نوع اصلی تقسیم می‌کنند:
IBS همراه با یبوست: بیماران در بیش از 4/1 موارد مدفوع سفت و در کمتر از 4/1 موارد مدفوع شل دارند.
IBS همراه با اسهال: بیماران در بیش از 4/1 موارد مدفوع شل و در کمتر از 4/1 موارد مدفوع سفت دارند.
IBS مختلط یا متناوب: مدفوع گاهی سفت و گاهی شل است.

بیماران مبتلا به IBS باید به عملکرد روده‌ی (تعداد و شکل اجابت مزاج) خود توجه داشته باشند تا با دادن شرح‌حال دقیق به پزشک بتواند به وی کمک کند تا تصمیم بگیرد که درمان را با هدف‌گیری بر کدام مشکل؛ یبوست، اسهال یا درد، آغاز کند.

دیگر علایم روده‌ای:
علایم عمده‌ی IBS ، درد و عادات غیرطبیعیِ اجابت مزاج به وسیله‌ی عملکرد غیرطبیعیِ کولون (روده‌ی بزرگ) که پایین‌ترین قسمت دستگاه گوارش است، ایجاد می‌شوند. اما برخی بیماران علایمی دارند که به قسمت فوقانی دستگاه گوارش مربوط است. این مشکلات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- احساس سیری زودرس پس از غذا خوردن
- سوءهاضمه
- تهوع
- درد در قسمت پایینی شکم یا درد در قسمت پایینی قفسه ی سینه
- نفخ شکمی و اتساع شکم، آروغ زدن و یا دفع گاز روده‌ای

علایم غیر روده‌ای:
برخی از خانم‌های مبتلا به IBS ممکن است مشکلاتی در دستگاه ادراری یا تناسلی داشته باشند. مشکلات دیگری مانند فشارخونِ بالا، آسم، آلرژی، درد و سفتی در عضلات (که با بیماری فیبرومیالژیا مرتبط است)؛ در بیماران مبتلا به IBS نسبت به مردم سالم، شایع‌تر است. پزشکان نمی‌دانند که آیا این بیماری‌ها با IBS ارتباط مستقیم یا خاصی دارند یا نه!؟!

چه چیزی سبب ایجاد IBS می‌شود؟
IBS یک اختلال در عملکرد روده‌ی بزرگ است. یعنی ساختمان روده طبیعی است ولی درست کار نمی‌کند! پزشکان نمی دانند چرا این‌طور می‌شود اما چند عامل احتمالی وجود دارد:
- حساسیت غیرطبیعی اعصاب روده: انقباضات روده که در حالت طبیعی بدون درد است، دردناک می‌شوند.
- حساسیت غیرطبیعی در مغز: پیام‌های دریافت شده از روده در مغز اشتباه تفسیر می‌شوند و درد ایجاد می‌گردد (افزایش درک درد در مغز).
- واکنش غیرطبیعی روده‌ها.

فقط پس از تشخیص و طبقه‌بندی IBS به وسیله‌ی بررسی‌های لازم، ‌پزشک می‌تواند هدف درمان را دقیق‌تر مشخص کند. اما با این‌حال درمان‌ها و اقدامات کلی‌تری نیز وجود دارد که به اغلب بیماران مبتلا به IBS کمک می‌کند.

نقشِ فشارهای روانی و ذهنی
اضطراب‌های روانی و فکری اغلب با IBS  مرتبط است! تقریباً 80 درصد از بیماران مبتلا به IBS دچار اختلالات روانپزشکی هستند. مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات خواب، و دیگر واکنش‌های استرسی. ولی چون از طرف دیگر بسیاری از بیماران مبتلا به IBS مشکلات روحی و ذهنیِ عمده‌ای ندارند،‌ پزشکان نمی‌توانند این اختلالات را علتِ IBS بدانند. اما فشارهای ذهنی و روانی اغلب یک محرک مهم هستند و باعث شروع ناگهانیِ IBS می‌شوند و مهارتهای تطبیقی قسمت مهمی از درمان را تشکیل می‌دهد.

علایم هشدار دهنده:
در تشخیص IBS پزشک بیشتر بر علایم تکیه دارد تا بر آزمایشات. اما علایم هشدار دهنده به پزشک نشان می دهند که باید بیماری‌ها و علل جدی‌تری را با آزمایشات بررسی کند، مانند بررسی اسهالهای عفونی، آلرژی‌های غذایی، اختلالات تیروئیدی، التهاب یا عفونت روده‌ی بزرگ، بیماری‌های التهابی روده یا سرطانهای شکمی. در اینجا برخی از علایم هشدار دهنده را می‌بینید:
- علایمی که بعد از سن 50 سالگی شروع شده‌اند.
- علایم که ناگهانی شروع شده‌اند یا به طور غیرطبیعی شدید هستند یا به سرعت بدتر می‌شوند.
- علایمی که بعد از مصرف آنتی‌بیوتیک شروع شده‌اند.
- اسهال مزمن یا شدید
- اسهال شبانه
- درد شبانه‌ای که بیمار را از خواب بیدار می‌کند.
- تب
- کاهش وزن
- کم‌خونی
- وجود خون در مدفوع
- سابقه‌ی وجود سرطان روده‌ی بزرگ (کانسر کولون) یا بیماری‌های التهابی روده (IBS) در اعضای خانواده

تشخیص
پزشکان راهنماهای ساده‌ای برای تشخیص IBS دارند. این استانداردها برای افرادی به کار می‌رود که از شروع علایم آنها شش ماه یا بیشتر گذشته باشد. چهره‌ی اصلی بیماری؛ درد یا ناراحتی شکمی است که حداقل سه روز در ماه و در سه ماه قبل از تشخیص وجود داشته و با یکی از موارد زیر همراه باشد:
- درد همراه با تغییر در تعداد دفعات اجابت مزاج
- درد همراه با تغییر در قوام مدفوع
- دردی که با اجابت مزاج بهتر می‌شود

اگر علایم شما طبق این استانداردهای ساده است و هیچ‌کدام از علایم هشداردهنده را نیز ندارید، پزشک می‌تواند پس از معاینه‌ی کامل و انجام آزمایش خون و دیدن نتیجه‌ی طبیعیِ آن از نظر تعداد سلئلهای خونی و فاکتورهای التهابی،‌ تشخیص IBS را برای شما مطرح کند. در واقع در این حالت،‌ متخصصان با انجام آزمایشات بیشتر موافق نیستند. ولی اگر پزشک شما به تشخیص‌های دیگری به جز IBS مشکوک است ممکن است بررسی‌های دیگری مانند آزمایش مدفوع، بررسی تیروئید یا بیماری سلیاک، کولونوسکوپی و سی تی اسکن لازم باشد. در IBS تمام این آزمایشات طبیعی هستند.

درمان IBS :
اقدامات کلی:
قدم نخست: محرک‌ها را شناسایی کنید!
یاداشت روزانه داشته باشید تا دریابید که واقعاً چه چیزهایی حالِ شما را بدتر می‌کند. غذاها و فشارهای ذهنی و روانی دو عامل بسیار مهم هستند.  بسیاری از افراد با موارد زیر بدتر می‌شوند:
- فراورده‌های لبنی که حاوی قند شیر (لاکتوز) هستند.
- آدامس، برخی از نوشیدنی‌ها و غذاهایی که با فروکتوز یا سوربیتول شیرین شده‌اند.
- سبزیجات نفخ آور مانند حبوبات و انواعِ مختلف کلم
- سیب،‌موز و مرکبات
- کافئین (قهوه و چای)، شکلات و الکل
- غذاهای چرب
- آجیل
- نوشابه‌های گازدار

قدم دوم: رژیم غذایی
غذاهایی را که محرک علایم هستند از برنامه غذایی خود حذف کنید ولی از یک رژیم غذایی بسیار محدود و سخت اجتناب کنید.
در مورد فراورده‌های لبنی (حاوی قند شیر یا لاکتوز)، حتی اگر علایم شما را تحریک نمی کنند،  به مدت دو هفته از آنها پرهیز کنید تا ببینید که آیا بهتر می‌شوید یا نه؟! می‌توانید به جای آنها از شیر سویا یا فراورده‌های بدون لاکتوز استفاده کنید.

برخی افراد وقتی از گندم پرهیز می‌کنند بهتر می‌شوند، شما هم اگر احساس می‌کنید که گندم ممکن است برای شما مشکلاتی ایجاد کرده باشد؛ از پزشک بخواهید که با آزمایش خون، حساسیت شما به پروتئین گندم (گلوتن) را بررسی نماید.
هم‌زمان با پرهیز از غذاهایی که علایم شما را تحریک می‌کنند؛ باید به دنبال غذاهایی باشید که به بهتر شدن حال شما کمک می کنند. از منابع غذایی که فیبر دارند بیشتر استفاده کنید و کم کم فیبر دریافتی خود را افزایش دهید. از غذاهایی که نفخ آور هستند و سبب دل‌پیچه و اسهال می‌شوند،‌ اجتناب نمایید.

قدم سوم: فشارهای ذهنی و روانی را کاهش دهید.
البته در دنیای شلوغ امروزی، گفتنش از انجام دادنش آسان‌تر است! اما باز هم مهم است که با خودتان در صلح باشید و برای خود الویت بندی‌‌هایی داشته باشید. سعی کنید از موقعیت‌های استرس‌زا و نیز از آدم‌های استرس‌آور دوری کنید! هر روز مقداری ورزش کنید. به اندازه‌ی کافی بخوابید. از برنامه‌های گروهی درمانی یا مشاوره و ... استفاده کنید و از این بابت که  IBS به مشکلات پزشکی جدی‌تری منجر خواهد شد؛ نگران نباشید چرا که این‌طور نخواهد شد!

قدم چهـــــــارم: درمان دارویی
IBS بیماری پیچیده‌ای است و دارو نمی‌تواند به هر بیماری کمک کند اما با این حال ممکن است پزشک شما برای کاهش و بهتر کردنِ برخی از علایم خاص، دارو تجویز نماید.  به خاطر داشته باشید که درباره‌ی تمام جوانب مثبت و منفیِ مصرف هر دارویی با پزشک خود صحبت کنید!     کمترین دوز مؤثر دارو را مصرف کنید و حتما باپزشک خود به منظور بررسی پیشرفت درمان، به طور منظم، در تماس باشید.

داروهایی که در IBS تجویز می‌شوند، ‌بسته به شرایط متفاوت هستند. از داروهایی برای یبوست، اسهال، دل‌پیچه و داروهای ضد افسردگی گرفته تا داروهایی که منحصراً برای IBS ساخته شده‌اند.

زندگی با IBS در یک نگاه
IBS یک وضعیت مزمن است. با آنکه پزشکان علت آن را نمی‌دانند ولی می‌دانند که مشکلی جدی است که از عملکرد غیرطبیعی روده ناشی می‌شود. آزمایشی برای تشخیص IBS وجود ندارد ولی اگر لازم باشد پزشک شما آزمایشاتی را برای رَدِ علل مهم دیگر انجام می دهد.
برای IBS درمان ریشه‌کن کننده‌ای وجود ندارد اما درمان‌های کمک کننده زیاد هستند. تغییر رژیم غذایی، کنترل استرس‌ها و الگوی زندگی سالم از اقدامات پایه‌ای و لازم هستند. اگر به کمک بیشتری نیاز داشته باشید باید در مورد مصرف داروها با پزشک‌تان مشورت کنید.

ضمن همه‌ی موارد فوق، به یاد داشته باشید که IBS سلامتی شما را تهدید نمی‌کند و می‌توانید با انجام درمان‌هایی ساده، زندگی شاد و خوبی داشته باشید.