سنگ‌های صفراوی
کوله‌لیتیازیس یا سنگ صفراوی، به معنای رسوب مواد سخت در سیستم صفراوی است. سنگ صفراوی می‌تواند در کیسه ی صفرا تشکیل شود. سنگ‌های صفراوی اندازه‌های متفاوتی دارند، می‌توانند به اندازه‌ی یک دانه شن یا به اندازه‌ی یک توپ گلف باشند.

علت تشکیل سنگ صفراوی چیست؟
در تشکیل سنگ صفراوی عوامل مختلفی نقش دارند.
عملکرد اصلی کیسه‌ی صفرا و مجاری صفراوی انتقال صفرا به روده است که اهمیت زیادی برای هضم و جذب چربی‌ها دارد. صفرا که غنی از اسیدهای صفراوی است، توسط سلول‌های کبد ساخته شده و از طریق مجاری صفراوی داخل کبدی وارد مجاری کبدی مشترک و سپس وارد کیسه‌ی صفرا شده و در آنجا انباشته می‌شود تا در زمان مناسب از آنجا توسط مجاری صفراوی خارج کبدی (مجرای صفراوی مشترک) به ابتدای روده وارد شود و در هضم و جذب چربی‌ها شرکت کند. کبد روزانه 1500-1000 سی‌سی صفرا ترشح می‌کند.

صفرا علاوه بر نمک‌ها و اسیدهای صفراوی که به هضم چربی ها کمک می‌کنند، حاوی محصولات زایدی مانند کلسترول و بیلی‌روبین است. بیلی‌روبین از تخریبِ سلولهای قرمز خون پیر به وجود می‌آید.

سنگ صفراوی وقتی شکل می‌گیرد که ذرات کلسترول یا بیلی‌روبین جمع شده و توده‌ای جامد تشکیل می‌دهند. این سنگ می‌تواند به مرور زمان که در کیسه‌ی صفرا، صفرا روی آن جریان دارد، بزرگ‌تر شود، مانند مرواریدی که در درون صدفی شکل می‌گیرد.

از علل تشکیل سنگ صفراوی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اشباع بیش از حد کلسترول صفراوی در اثرِ
o مصرف استروژن
o هورمون‌ درمانی در یائسگی
o داشتن چند زایمان
o مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری
o کاهش وزن سریع
o بیماری‌های انتهای روده ی باریک

- تشکیل هسته‌ای به عنوان مرکز تشکیل سنگ صفراوی در کیسه ی صفرا در اثر عواملی مانند
o انگل‌های صفراوی
o عفونت‌های باکتریال مجاری صفراوی
o آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند سفتریاکسون
o تغذیه ی کامل وریدی
o تزریق خون

- کم تحرکی کیسه‌ی صفرا که سبب سکون صفرا  می شود. که می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
o بارداری
o گرسنگی طولانی
o سوماتواستاتین
o تنگی‌های مجاری صفراوی
o انگل‌‌های صفراوی
o و ...

انواع سنگ‌ صفراوی
دو نوع سنگ صفراوی وجود دارد:
o سنگ‌های صفراوی که عمدتاً از کلسترول تشکیل شده‌اند.
o سنگ‌های صفراوی رنگدانه‌دار (قهوه‌ای یا سیاه) که از ترکیب کلسیم با بیلی‌روبین و انواع دیگر نمک‌های کلسیمی ساخته‌ شده‌اند.
لجن کیسه‌ی صفرا یک ترکیب بسیار غلیظ از اسید‌های صفراوی، بیلی روبین، کلسترول، موکوس و پروتئین‌ها است که مستعد رسوب و تبدیل به حالت جامد و نیمه جامد است.

علایم سنگ صفراوی چیست؟
اغلب اوقات سنگ‌های صفراوی علامت و مشکلی ایجاد نمی‌کنند. سنگ‌های صفراوی کوچک می‌توانند از کیسه‌ی صفرا خارج شده و از طریق مجاری صفراوی خارج کبدی، وارد روده شده و از آنجا از طریق مدفوع از بدن دفع شوند.

اما اگر سنگ صفراوی در دهانه ی خروجی کیسه‌ی صفرا و یا در مجاری صفراوی گیر کند؛ می‌تواند باعث بروز علایم شود. بعد از خوردن غذا، به‌خصوص غذاهای چرب، عضلاتِ ظریفِ دیواره‌ی کیسه‌ی صفرا فشرده می‌شوند تا صفرا به درون روده تخلیه شود. اگر کیسه‌ی صفرا در مقابل سنگ صفرا فشرده شود یا سنگ صفراوی مانع خروجِ آسان صفرا از کیسه شود،‌ درد زیاد و مداومی ایجاد خواهد شد.

حال اگر سنگ صفراوی به مجاری‌ایی که تخلیه‌ی صفرا را به عهده دارند وارد شود، امّا نتواند از آن عبور کرده و وارد روده شود؛ در چنین موردی، سنگ گیر کرده در مجرا، با ایجاد انسداد در مسیر صفراوی، موجب تجمع صفرا در کیسه‌ی صفرا یا کبد می‌شود. حال وقتی مجرای گوارشی با باکتری آلوده شود، مایع تجمع یافته می‌تواند منجر به عفونت بسیار وخیمی شود. همچنین اگر سنگ صفراوی حرکت کرده،  از مجرای تخلیه ی صفرا پایین‌تر آید،‌ می‌تواند مسیر آزادسازی آنزیم‌های گوارشی از لوزالمعده (پانکراس) را نیز مسدود کند. این مسئله می‌تواند سبب التهاب پانکراس (پانکراتیت) شود.  

پس به طور خلاصه می‌توان گفت:
- اکثر افراد دارای سنگ صفرا بدون علامت هستند. که البته در برخی موارد با گذشت زمان علامت دار می‌شوند. مثلاً درد به‌وجود می‌آید یا عفونت و التهاب کیسه‌ی صفرا رخ می‌دهد و یا سنگ حرکت کرده در مجرای صفراوی انسداد ایجاد می‌کند.

- در صورت ایجاد علایم، موارد زیر مورد انتظار است:
o درد شکمی که اغلب در قسمت فوقانی و راست شکم است. درد ناشی از سنگ صفراوی، درد شدیدی و مداومی است که حدود 15 دقیقه طول می‌کشد و هر چند ساعت تکرار می‌شود.
o حساسیت به غذاهای چرب؛  غذاهای چرب با تحریک انقباض در کیسه ی صفرا سبب تشدید درد می‌شوند.
o آروغ، نفخ، تهوع یا کاهش اشتها.

- گاهی اوقات سنگ صفراوی عوارض بیشتر و جدی‌تری مانند التهاب لوزالمعده (پانکراتیت) یا عفونت در کیسه‌ی صفرا و یا مجاری صفراوی ایجاد می‌کند. اگر یکی از این عوارض پیش آید، ممکن است بیمار دچار تب، درد بسیار بیشتر و شدید‌تر شکمی و یا زردی شود.

تشخیص سنگ صفراوی
بهترین روش تشخیص وجود سنگ صفراوی، سونوگرافی است.
اگر شما علایمی داشته باشید که خیلی شبیه علایم معمول سنگ صفراوی نباشد، هرچند که در سونوگرافی سنگ صفراوی تشخیص داده شده باشد، برای پزشک دشوار خواهد بود که مطمئن باشد که علایم شما ناشی از سنگ صفراوی است. اگر علایم موجود برای سنگ صفراوی معمول و مشخص باشد، پزشک احتمالاً درمان برای سنگ صفراوی را توصیه خواهد کرد.

اگر سنگ مانع جریان صفرا شده باشد، در سونوگرافی اتساع مجاری صفراوی ناشی از انسداد دیده خواهد شد؛ در چنین شرایطی، برای بررسی درگیری لوزالمعده و کبد، آزمایش خون انجام می‌شود.

سیر بیماری
گاهی سنگ‌های صفراوی کوچک از کیسه‌ی صفرا خارج شده، از طریق مجرای صفراوی خارج کبدی وارد روده شده و از آنجا با مدفوع از بدن دفع می‌شوند. همچنین درد ناشی از سنگ صفرا (کولیک صفراوی) می‌تواند با جابجایی سنگ صفراوی مزاحم در درون کیسه ی صفرا، از بین برود. اما به هرحال در تعداد زیادی از افراد، سنگ صفرا علایمی ایجاد می‌کند که نیاز به درمان جراحی دارد و تا زمانی که کیسه‌ی صفرا برداشته نشود،‌ علایم ادامه می یابند.  حتی وقتی حملات کولیک صفراوی خودبخود آرام می‌شود، در دو سوم افراد، در عرض 2 سال، علایم بازمی‌گردند.


پیشگیری
اگر شما از چاقی و اضافه وزن بپرهیزید؛ احتمال کمی دارد که به سنگ صفراوی مبتلا شوید. اگر رژیم غذایی دارید از رژیم‌های غذایی‌ای که سبب کاهش وزن سریع می‌شوند،‌ بپرهیزید.
استروزن و قرص های جلوگیری از بارداری، اختمال بروز سنگ صفراوی را افزایش می‌دهند. اگر عوامل خطر دیگر سنگ صفراوی مانند چاقی را دارید، از مصرف این قرص‌ها اجتناب نمایید.
به علل تشکیل سنگ صفراوی در بالا نگاهی بیندازید.

درمان سنگ صفراوی
سنگ‌های صفراوی تنها در صورتی‌که علامت ایجاد کنند، نیاز به درمان دارند.
اغلب بیمارانی که نیاز به درمان سنگ صفراوی دارند؛ تحت عمل جراحی‌‌ایی قرار می‌گیرند که «کوله‌سیستکتومی‌ِ لاپاراسکوپیک» نام دارد. در این روش از یک برش بسیار کوچک، دوربینِ لامپ داری (لاپاراسکوپ) وارد شکم می‌شود و پزشک از طریق یک تلویزیون ویژه، توسط این دوربین، داخل شکم بیمار را می‌بیند. از طریق یک برش بسیار کوچک دیگر نیز ابزار ظریف جراحی‌ای وارد شکم می‌شود که پزشک از طریق آن، کیسه‌ی صفرا را خارج می‌کند.

چون در لاپاراسکوپی برش‌های جراحی کوچک و ظریف هستند، بیمار پس از جراحی به سرعت بهبود می‌یابد.

جراحی کوله سیستکتومی باز یا خارج کردن کیسه‌ی صفرا از طریق برش جراحی بزرگ و با دید مستقیم، تنها برای برخی بیماران پرخطر (مانند بیمارانی که سابقه ی جراحی شکم و چسبندگی دارند، یا بیماران چاق و یا مبتلا به سیروز) انجام می‌شود.

در 5 درصد موارد؛ جراحی لاپاراسکوپیک شروع می‌شود اما به دلایل تکنیکی، جراح روش را به جراحی باز تغییر می‌دهد.

برای سنگ‌های صفراوی که در مجرای کبدی مشترک گیر کرده‌اند، ممکن است درمان‌های اضافه‌تری لازم باشد.  ERCP روشی است که در آن جراح محل تخلیه‌ی مجرای صفراوی به داخل روده را می‌بیند که این عمل نیز با اندوسکوپ انجام می‌شود. اندوسکوپ از طریق دهان بیمار وارد روده می‌شود. در این روش جراح می‌تواند سنگ را بیرون بکشد و یا انتهای مجرا را کمی گشاد کند تا سنگ از مجرا عبور کرده، به روده برود و خدبخود با مدفوع دفع شود.

برای بیمارانی که نمی‌توانند جراحی را تحمل کنند، ممکن است داروهای خوراکی که به حل شدن سنگ صفراوی کمک می‌کند، تجویز ‌شود. برای مشاهده‌ی نتایج این درمان حداقل شش ماه وقت لازم است و تنها در نیمی از بیماران مؤثر است. همین که درمان متوقف شود، سنگ صفراوی بازمی‌گردد.

دو روش دیگر برای شکستن سنگ صفراوی ، استفاده از امواج شوک (لیتوتریپسی)  یا تزریق مستقیم مواد حل کننده‌ی سنگ، به داخل کیسه ی صفرا است.
اما به هر حال در میانِ تمام درمان‌ها؛ جــــــــراحی روش درمانی ارجح است و مؤاکداً توصیه می شود؛ چرا که سنگ‌های صفراوی وقتی که کیسه ی صفرا برداشته نشده باشد؛ اختمالاً دوباره تشکیل می‌شوند.

چه زمانی باید با پزشک متخصص تماس گرفت؟
اگر شما سنگ صفراوی دارید، در صورت مشاهده ی موارد زیر با پزشک‌تان تماس بگیرید:
- تب بدون علت مشخص
- درد شدید یا مداوم در ناحیه‌ی راست شکم،‌وسط شکم یا در پشت
- استفراغ مداوم
- زردی پوست یا چشم

پیش‌آگهی
درمان جراحی سنگ صفراوی بسیار مؤثر است. در اغلب بیماران علایم به طور کامل از بین می‌رود و بازنمی‌گردد. کیسه‌صفرا یک عضو حیاتی نیست و اغلب افراد پس از برداشتن آن دچار تغییرات گوارشی نمی شوند. در تعداد کمی از موارد درد شکمی یا اسهال بعد از برداشتن کیسه‌ی صفرا به وجود می‌آید و بنابراین درمان‌های اضافه‌تری یا تغییر در رژیم غذایی لازم می‌شود.